Kodeks pracy w art. 108 §1 stanowi, iż za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności
w pracy, pracodawca może stosować:
1) karę upomnienia,
2) karę nagany.
Zgodnie z art. 108 § 2 k.p. za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy – pracodawca może również stosować karę pieniężną.
Przesłankami odpowiedzialności porządkowej są: wina pracownika (co wynika
z istoty tej odpowiedzialności oraz z art. 111) oraz bezprawność jego zachowania, polegająca na naruszeniu przepisów porządkowych.
Wina, jako przesłanka odpowiedzialności porządkowej, oznacza negatywną ocenę zachowania pracownika, który np. zniszczył mienie zakładu pracy wskutek niedbalstwa.
W wyroku z dnia 1 lipca 1999 r. (I PKN 86/99) Sąd Najwyższy stwierdził, że wymierzenie kary upomnienia uzasadnione jest nawet w przypadku niewielkiego stopnia winy.
Wymaga podkreślenia, iż za jedno przekroczenie można wymierzyć tylko jedną karę porządkową.
W oparciu o art. 108 § 1 i § 2 k.p. zasadne jest stosowanie gradacji kar porządkowych z uwagi na charakter przekroczenia.
Karą najmniej dotkliwą dla pracownika, która powinna być nakładana w przypadku przekroczeń mniejszego stopnia, jest upomnienie. Karą najdotkliwszą dla pracownika jest kara pieniężna.
Pracodawca może odstąpić od wymierzenia kary porządkowej pomimo istnienia oczywistych przesłanek do jej zastosowania.
Należy pamiętać, że ukaranie pracownika jedną z wymienionych w art. 108 k.p. sankcji nie może wiązać się z zastosowaniem wobec niego dodatkowej dolegliwości w postaci np. rozpowszechnienia informacji o zastosowaniu wobec pracownika kary porządkowej.
Zgodnie z art. 109 k.p. kara porządkowa nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. Kara może być zastosowana tylko po uprzednim wysłuchaniu pracownika. Jeżeli z powodu nieobecności w zakładzie pracy pracownik nie może być wysłuchany, bieg dwutygodniowego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia stawienia się pracownika do pracy.
Stosownie do art. 112 k.p. ukarany pracownik może w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia wnieść sprzeciw wobec ukarania. Podstawą formułowania sprzeciwu jest zastosowanie kary z naruszeniem przepisów prawa.
Warto nadmienić, iż przepisy regulujące zasady odpowiedzialności porządkowej mają charakter bezwzględnie obowiązujący.