Zgodnie z art. 342 KC nie wolno samowolnie naruszać posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze.
Samowolne naruszenie polega na bezprawnym wkroczeniu w sferę władztwa faktycznego posiadacza. Kwalifikacja naruszenia jako samowolnego wymaga więc ustalenia, że osoba dokonująca naruszenia nie była do tego upoważniona, tzn. że było ono obiektywnie bezprawne, przy czym zła lub dobra wiara nie ma żadnego znaczenia. Naruszenie posiadania tylko wtedy nie będzie samowolne, gdy istnieje podstawa prawna usprawiedliwiająca wkroczenie w zakres cudzego posiadania. Podstawą taką może być wyraźny przepis prawa, orzeczenie sądowe, decyzja administracyjna, a także zgoda samego posiadacza (vide: wyrok SN z 23 marca 2018 r., I C 614/17).
Ochrona posiadania może być realizowana nie tylko w drodze ochrony sądowej, ale również z zastosowaniem środków ochrony własnej dozwolonej w granicach określonych przez ustawę, która może przybrać postać obrony koniecznej albo dozwolonej samopomocy.
Zgodnie z art. 343 §1 KC posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.
Obrona konieczna jest natychmiastową obroną przed bezpośrednim zamachem.
Jej istotą jest jedność czasu i miejsca, równoczesność działania posiadacza z zamachem na jego mienie dokonanym przez stronę przeciwną.
Obrona konieczna może być zastosowana jedynie wówczas, gdy cel naruszającego posiadanie nie został jeszcze osiągnięty.
Sąd Najwyższy stwierdził w orzeczeniu z dnia 27 maja 1985 r. (I CR 152/85), że posiadacz działający w obronie koniecznej może, w razie potrzeby, zaatakować osobę dokonującą zamachu i zastosować względem niej niezbędną przemoc, nawet jeżeli dobro chronione przez posiadacza przedstawia mniejszą wartość w porównaniu z dobrem zagrożonym zniszczeniem lub uszkodzeniem w obronie koniecznej.
W odróżnieniu do obrony koniecznej, która ma na celu zapobieżenie naruszeniu posiadania,instytucja dozwolonej samopomocyma na celu przywrócenie własnym działaniem posiadacza stanu poprzedniego i może być stosowana już po naruszeniu posiadania.
Stosownie do art. 343 §2 KC, w przypadku naruszenia posiadania nieruchomości jej posiadacz może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób.Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody,może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
W kwestii dozwolonej samopomocy Sąd Najwyższy uznał w orzeczeniu z dnia 27 marca 1968 r. (II CR 69/68), że przepis art. 343 § 2 KC stanowi wyjątek od ogólnej reguły, polegającej na zakazie wszelkiej samopomocy i już z tego względu nie może być interpretowany rozszerzająco. Z przepisu tego wynika, że dopuszczalne jest wprawdzie przywrócenie własnym działaniem stanu poprzedniego, jednakże pod warunkiem, że między naruszeniem posiadania a przywróceniem do stanu poprzedniego upłynie czas bardzo krótki. W odniesieniu do posiadacza nieruchomości ustawodawca wymaga działania “niezwłocznego” a w odniesieniu do posiadacza rzeczy ruchomej stawia wymóg jeszcze dalej idący, aby zastosowanie niezbędnej samopomocy nastąpiło “natychmiast” po samowolnym pozbawieniu go posiadania.
