Kodeks rodzinny i opiekuńczy statuuje zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci, co oznacza, że od chwili urodzenia się dziecka rodzice obowiązani są zapewnić mu utrzymanie na takiej samej stopie, na jakiej sami żyją.
Obowiązkiem rodziców jest zapewnienie dziecku świadczeń alimentacyjnych do czasu, aż nie będzie ono w stanie utrzymywać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania (art. 133§1 KRO).
Istotą obowiązku alimentacyjnego jest dostarczanie uprawnionemu przez zobowiązanego środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.
Czas trwania tego obowiązku nie jest ograniczony terminem osiągnięcia przez alimentowanego pełnoletności albo określonego stopnia wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie obowiązku, jest to, czy dziecko może się utrzymać samodzielnie. Dziecko, które osiągnęło nie tylko pełnoletność, ale zdobyło także wykształcenie umożliwiające podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej na samodzielne utrzymanie, nie traci uprawnień do alimentów, jeżeli np. chce kontynuować naukę i zamiar ten znajduje uzasadnienie w dotychczas osiąganych wynikach.
W uchwale z dnia 6 lutego 1969 r., III CZP 129/68, Sąd Najwyższy doprecyzowując zakres świadczenia alimentacyjnego względem małoletniego dziecka uznał, iż obowiązek dostarczania środków utrzymania i wychowania należy rozumieć szeroko, w tym znaczeniu mianowicie, że rodzice obowiązani są dostarczać małoletnim dzieciom nie tylko tego wszystkiego, co jest potrzebne do ich prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego, ale także są obowiązani pokryć te wszystkie wydatki, jakie m.in. wynikną czy to w związku z zarządem majątkiem dziecka (jeżeli majątek ten nie wystarcza na te cele), czy ze względu na konieczność prowadzenia spraw, jakie dotyczą osoby dziecka.
Przeznaczeniem środków utrzymania jest zapewnienie dziecku mieszkania, ogrzewania, oświetlenia, wyżywienia, odzieży itp., a także opieki lekarskiej, lekarstw, pomocy naukowych, wypoczynku, itp.
Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub o wychowanie; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania dziecka.
Składając pozew o rozwód zasadnym jest domaganie się zasądzenia przez sąd alimentów na rzecz każdego z dzieci.
Należy mieć przy tym na uwadze, że Sąd wydaje rozstrzygnięcie w tej kwestii niezależnie od tego, czy powód zgłosił żądanie w zakresie zasądzenia alimentów.
Obligatoryjnym bowiem elementem wyroku orzekającego rozwód jest określenie w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnych małoletnich dzieci rozwodzących się małżonków (art. 58§1 KRO).
Żądanie alimentów winno zawierać wskazanie każdego z małoletnich dzieci, na rzecz których ma być zasądzone świadczenie alimentacyjne, wysokość żądanej na rzecz każdego z dzieci kwoty alimentów, określenie terminu płatności każdej z rat alimentacyjnych wraz z żądaniem odsetek w przypadku uchybienia terminowi ich płatności, a także wskazanie przedstawiciela ustawowego dziecka upoważnionego do odbierania alimentów.
Jeśli chodzi o ustalenie wysokości alimentów w pozwie należy mieć na uwadze , że zgodnie z art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Sąd będzie ustalał w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy, jaki jest zakres usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oceniany przez pryzmat możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.
W świetle utartej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego i stanowiska doktryny prawa, możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej nie wynikają z faktyczne osiąganych zarobków i dochodów, ale stanowią środki pieniężne, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych. W uzasadnieniu uchwały 7 sędziów SN z dnia 26 maja 1995 r., III CZP 178/94 Sąd Najwyższy podkreślił, że: „ustalenie możliwości zarobkowych (majątkowych) zobowiązanego do alimentacji ma często charakter hipotetyczny, gdyż kryterium takich możliwości nie zawsze są zarobki osiągane aktualnie przez zobowiązanego, lecz sama zdolność do uzyskania wyższego wynagrodzenia. Jeżeli zatem – najczęściej – wysokość alimentów sąd ustala na podstawie zarobków otrzymywanych przez pozwanego, to nie dlatego, że pomija dyspozycję art. 135 § 1 KRO, lecz z tej racji, że zarobki te odpowiadają możliwościom zobowiązanego. Wszystko to prowadzi to do konkluzji, że poza całokształtem okoliczności faktycznych, które w sprawie o alimenty sąd obowiązany jest wziąć pod uwagę, istnieje pewna sfera ocen, które odnoszą się do przypuszczenia, domysłu, a nie do faktów jako okoliczności rzeczywistych”.
Jeżeli zatem chodzi o możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego to kryterium ich ustalenia nie są tylko aktualnie uzyskiwane przez pozwanego dochody ale również zdolność do ich uzyskania, np. pozwany nie pracuje na pełen etat, nie wykonuje wyuczonego zawodu dającego podstawy do uzyskiwania wysokich zarobków.
Na ocenę zdolności uzyskania dochodów dokonywaną przez Sąd mogą mieć wpływ m.in. wiek, stan zdrowia, wykształcenie, kwalifikacje, ukończone kursy i doświadczenie zawodowe zobowiązanego.
Ważnymi pytaniami, na które odpowiedź budzi aktualnie szerokie zainteresowanie jest, czy na zakres obowiązku alimentacyjnego ma wpływ wysokości zobowiązań kredytowych zaciągniętych przez osobę zobowiązaną, a także, czy ciężka sytuacja materialna rodziców zwalnia ich od obowiązku świadczenia wobec dzieci.
W wyroku z 12 listopada 1976 r (III CRN 236/76) Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że zadłużenie bankowe pozwanego nie może powodować ograniczenia należnych małoletniemu powodowi środków utrzymania i wychowania. Osoba bowiem, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, musi się z tym liczyć przy podejmowaniu wydatków na zakup mebli, telewizora, lodówki itp. i ich wysokość planować stosownie do posiadanych możliwości z uwzględnieniem wspomnianego obowiązku alimentacyjnego.
Jednak i tutaj Sąd będzie oceniał konkretny stan faktyczny i indywidualne okoliczności towarzyszące zaciągnięciu zadłużenia.
Natomiast w wyroku z dnia 24.03.2000 r. (sygn. akt: I CKN 1538/99) Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle. W sytuacjach skrajnych, zwłaszcza o charakterze przejściowym, sprostanie obowiązkowi alimentacyjnemu wymagać nawet będzie poświęcenia części składników majątkowych.
Żądanie alimentów należy szczegółowo uzasadnić, mając na uwadze powyższe , wskazując na źródła dochodów pozwanego i jego możliwości zarobkowe i majątkowe. Należy przy tym wskazać w jakiej sytuacji materialnej znajduje się rodzic, który dochodzi alimentów na rzecz dziecka.
Cennymi dowodami, które należy powołać w pozwie na wykazanie faktów w tym zakresie mogą być m.in. zeznania stron, świadków, zaświadczenie o zarobkach pozwanego, dowód rejestracyjny jego pojazdu, odpis z księgi wieczystej i wszelkie inne dokumenty na potwierdzenie sytuacji majątkowej zobowiązanego. Ważnym dowodem mogą być również wydruki ofert pracy z internetu odpowiadających wykształceniu i dotychczasowemu doświadczeniu zawodowemu pozwanego. W tym celu można też złożyć wniosek do sądu o zwrócenie się przez sąd do Urzędu Pracy o przedstawienie takich ofert.
Istotne jest, aby formułując wniosek dowodowy dokładnie wskazać, dla wykazania jakich faktów dowód ten ma zostać przeprowadzony przez sąd.
Z drugiej zaś strony w uzasadnieniu pozwu o alimenty należy udowodnić usprawiedliwione potrzeby dziecka, które dotyczą środków utrzymania i wychowania.
Katalog usprawiedliwionych potrzeb dziecka jest sprawą indywidualną. Rodzaj i rozmiar tych potrzeb jest uzależniony od cech dziecka, jego wieku, stanu zdrowia, miejsca pobytu, środowiska, wymogów żywieniowych oraz od sytuacji w jakiej się ono znajduje. Przy ocenie, które z potrzeb są potrzebami usprawiedliwionymi należy brać pod uwagę rodzaj potrzeb dziecka, z drugiej zaś majątkowe i zarobkowe możliwości zobowiązanego.
Jednocześnie w orzecznictwie wyrażono stanowisko, iż wysokość alimentów powinna być określona na takim poziomie, aby nie doprowadzić do niedostatku zobowiązanego.
Kluczowym dowodem, mającym na celu wykazanie zakresu potrzeb dziecka i zasadności żądania alimentów w określonej w wysokości jest zestawienie kosztów utrzymania dziecka, wszelkie rachunki ponoszone z tego tytułu , w tym w szczególności z tytułu korzystania z mieszkania (czynsz, media i inne opłaty), potwierdzenia przelewów, faktury za zakup żywności, odzieży, obuwia i wszelkich innych środków niezbędnych do życia dziecka np. odzież, jedzenie, środki higieny osobistej, pomoce naukowe i dodatkowe zajęcia pozaszkolne, dojazdy do szkoły, wycieczki, wyjazdy wakacyjne i inne rozrywki. Nie należy zapomnieć o zaświadczeniach lekarskich o ewentualnych chorobach dziecka i fakturach za zakup środków leczniczych.
Ponieważ orzeczenie o alimentach będzie wykonalne dopiero po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego warto żądać w pozwie rozwodowym tymczasowego zabezpieczenia alimentów na czas trwania postępowania rozwodowego, aby dziecko miało zapewnione środki utrzymania w toku sprawy.
Udzielenie zabezpieczenie polega na zobowiązaniu małżonka do uiszczenia na rzecz dziecka jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej.
We wniosku o udzielenie zabezpieczenia uprawniony nie musi wykazywać interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, ani też udowadniać roszczenia. Winien on natomiast jedynie uprawdopodobnić w sposób wystarczająco wiarygodny istnienie roszczenia, wskazując podstawy żądania świadczenia oraz uzasadniając wysokość żądanego zabezpieczenia.
Na podstawie postanowienia o zabezpieczeniu alimentów opatrzonego klauzulą wykonalności, którą Sąd nadaje z urzędu, można skierować sprawę do komornika i żądać wszczęcia postępowania egzekucyjnego, jeżeli zobowiązany nie spełnia dobrowolnie świadczenia określonego w postępowaniu zabezpieczającym.
