Definicja posiadania samoistnego zawarta została w artykule 336 k.c., na mocy którego cechy posiadacza samoistnego można przypisać wyłącznie posiadaczowi rzeczy, który włada nią jak właściciel, czyli wykonuje uprawnienia składające się na treść prawa własności (art. 140 k.c.).
Posiadacz rzeczy nie musi mieć tytułu własności, jednak co ważne – musi on władać daną rzeczą, nie zaś tylko z niej korzystać.
Świadomość, jaką posiadacz odnosi do wykonywanego prawa, a więc przekonanie o tym, czy jest lub nie właścicielem posiadanej rzeczy, rzutuje natomiast na dobrą albo złą wiarę posiadania (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 14 marca 1980 r., III CZP 14/80).
Od posiadania samoistnego należy odróżnić posiadanie zależne (niewłaścicielskie), które jest wykonywane w zakresie prawa, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (np. zastaw, najem, użyczenie), choćby prawo to nie przysługiwało posiadaczowi.
Posiadacz samoistny korzysta z nieruchomości z wyłączeniem innych osób w taki sposób i w takim zakresie, w jakim właściciel jest do tego uprawniony, pobiera pożytki i dochody. Tych cech nie można przypisać osobom, które władają nieruchomością w zakresie innego prawa.
Stan posiadania samoistnego współtworzą fizyczny element ( corpus) władania rzeczą oraz intelektualny element zamiaru ( animus) władania rzeczą dla siebie.
Dla oceny, czy mamy w danej sytuacji z posiadaniem samoistnym podstawowe znaczenie ma obok woli posiadacza zachowanie posiadacza wskazujące na samodzielny, rzeczywisty i niezależny od woli innej osoby stan władztwa nad rzeczą. Władać bowiem jak właściciel można jedynie przez podejmowanie czynności widocznych dla otoczenia.
O samoistnym charakterze danego posiadania decyduje również, czy posiadacz objął rzecz w posiadanie z woli właściciela i na zasadach przez niego określonych, czy też niezależnie od woli właściciela, lub nawet wbrew jego woli czy świadomości. Objęcie rzeczy w posiadanie za zgodą właściciela, nawet tylko dorozumianą i posiadanie jej w zakresie przez właściciela określonym lub tolerowanym, świadczy o posiadaniu zależnym, choćby posiadacza z właścicielem nie łączył żaden stosunek prawny. Posiadacz włada wtedy rzeczą „jak” osoba mająca prawo, z którym łączy się określone władztwo nad rzeczą i zgodnie z art. 336 k.c. jest posiadaczem zależnym (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r.
I CSK 360/11).
Z posiadaniem związane jest m. in. domniemanie posiadania samoistnego – art. 339 k.c. Dodać jednak trzeba, że domniemanie to ma charakter wzruszalny i może zostać obalone.
