Roszczenie negatoryjne uregulowane w art. 222 § 2 KC przysługuje właścicielowi w przypadku bezprawnego wkroczenia w sferę jego uprawnień innego niż pozbawienie go posiadania rzeczy.
Przykładem naruszeń objętych dyspozycją art. 222 § 2 KC może być prowadzenie budowy na cudzym gruncie, przechodzenie lub przejeżdżanie przez cudzy grunt, wykopanie rowu na sąsiedniej nieruchomości, uszkodzenie ogrodzenia, korzystanie z cudzej studni.
Roszczenie negatoryjne obejmuje dwa uprawnienia, które mogą być realizowane oddzielnie lub łącznie:
1) uprawnienie do żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem – polegające na domaganiu się zaprzestania działań naruszających sferę uprawnień właściciela oraz usunięcia skutków naruszenia,
2) uprawnienie do żądania zaniechania naruszeń – mające na celu powstrzymanie nieuprawnionego od ewentualnych dalszych działań odnoszących się do cudzej rzeczy.
W wyroku z dnia 8 lipca 2005 r. (II CK 678/04) Sąd Najwyższy wskazał, że przywrócenie stanu zgodnego z prawem polega na odwróceniu stanu jaki powstał na skutek wkroczenia w cudzy przedmiot (np. zasypanie rowu), natomiast zaniechanie dalszych naruszeń oznacza zaprzestanie bezprawnej ingerencji w sferę cudzego prawa własności. O takiej ingerencji nie może być mowy, gdy to wkroczenie polega na wykonywaniu wyroku posesoryjnego przywracającego posiadanie. Jest to bowiem działanie zgodne z prawem. Roszczenie negatoryjne nie obejmuje swoją ochroną usunięcia skutków wyrządzonej szkody.
Roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń własności nieruchomości, zgłoszone na podstawie art. 222 § 2 KC, należy do kategorii powództw o świadczenie i ocenić je należy jako majątkowe (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2013 r., I CZ 99/13).
Roszczenie to podlega – co do zasady – przedawnieniu. Z mocy jednak art. 223 KC, jeżeli dotyczy nieruchomości , nie przedawnia się. Legitymację czynną do wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym ma właściciel lub współwłaściciel, chociażby jego rzecz pozostawała we władaniu osoby trzeciej na podstawie określonego stosunku prawnego.
W doktrynie podkreśla się, iż legitymowanym biernie jest każdy kto narusza własność w sposób wskazany w art. 222 § 2 KC w chwili dochodzenia roszczenia przez właściciela. Powoda obciąża ciężar dowodu legitymacji biernej pozwanego. Powinien on wykazać, że pozwany naruszył jego prawo własności (w inny sposób aniżeli przez pozbawienie faktycznego władztwa nad rzeczą) oraz że dokonane naruszenie jest trwałe albo powtarza się, zagrażając dalszym naruszeniem. Należy podkreślić, iż roszczenie negatoryjne powstaje niezależnie od stanu świadomości naruszyciela, jego winy, czy złej wiary, ma więc charakter obiektywny.
