Umowa darowizny jest źródłem więzi między darczyńcą a obdarowanym i rodzi po stronie tego ostatniego moralny obowiązek wdzięczności.
Niewywiązanie się z tego obowiązku przez dopuszczenie się ciężkich uchybień względem darczyńcy opatrzone jest przewidzianą w art. 898 § 1 KC sankcją prawną w postaci prawa odwołania darowizny.
Z możliwości odwołania darowizny z wyżej wskazanego powodu, darczyńca może skorzystać nie tylko przed wykonaniem darowizny, ale także po spełnieniu przyrzeczonego świadczenia. Należy w tym miejscu podnieść, iż rażąca niewdzięczność obdarowanego uzasadniająca odwołanie darowizny musi mieć miejsce po zawarciu umowy darowizny. Kodeks cywilny nie wyjaśnia pojęcia „rażącej niewdzięczności, niemniej jednak doczekało się ono wykładni powszechnie akceptowanej w doktrynie i orzecznictwie.
Kodeks cywilny nie wyjaśnia pojęcia „rażącej niewdzięczności, niemniej jednak doczekało się ono wykładni powszechnie akceptowanej w doktrynie i orzecznictwie. Przyjmuje się, że przez rażącą niewdzięczność, o której mowa w art. 898 § 1 KC należy rozumieć takie tylko działania lub zaniechania obdarowanego, które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym. Czyny dowodzące niewdzięczności muszą świadczyć o znacznym napięciu złej woli obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, mieniu lub czci oraz naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych czy też rodzinnych łączących go z darczyńcą.
Czynami świadczącymi o rażącej niewdzięczności obdarowanego są m.in.: odmowa udzielenia pomocy w chorobie, odmowa udzielenia pomocy osobom starszym, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicia czy ciężkie znieważenia (wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 r., sygn. akt: IV CSK 113/11). Warunkiem uznania zachowania obdarowanego za rażąco niewdzięczne jest również to, aby zachowanie to dotykało zasadniczo bezpośrednio darczyńcy. Cechy rażącej niewdzięczności mogą mieć także inne zachowania wysoce nieprzyjazne, kierowane do osoby bliskiej darczyńcy, z tym jednak zastrzeżeniem, że obdarowany, kierując swoje zachowanie wobec osoby bliskiej, zamierza oddziaływać bezpośrednio na darczyńcę (wyrok Sądu Najwyższego z 26 lipca 2000 r., sygn. akt: I CKN 919/98).
Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne niewykraczające poza zwykłe wypadki konfliktów życiowych, rodzinne. Noszą je natomiast zachowania, które – oceniając rozsądnie, przy uwzględnieniu miernika obiektywnego i subiektywnego – muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę.
Przy ocenie przesłanki „rażącej niewdzięczności” należy brać pod uwagę zachowanie zarówno obdarowanego jak i samego darczyńcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 23 maja 2014 r., sygn. akt: V ACa 239/14).
Dokonując wykładni art. 898 § 1 KC nie można abstrahować od przyczyn konfliktu między stronami. Pojęcie „niewdzięczności” wymaga analizy motywów określonych zachowań obdarowanego, w tym zwłaszcza tego, czy zachowania jego nie są powodowane czy wręcz prowokowane – wprost lub pośrednio – przez darczyńcę (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 25 kwietnia 2013 r., sygn. akt: I ACa 105/13).
